Karagöz ve Hacivat, her nedense Ramazan ayı dışında herhangi bir yerde yada televizyonda karşılaşmadığım sürece aklıma gelmeyen iki zat benim için... Zaten halihazırda benim dışımda da bu kültüre değer verilen tek zaman Ramazan ayı gibi görünüyor. Her ne kadar ilgiye münhasır bir durum olmasa da, her zaman gerçeklikleri konusunda kesin bir inanışım olmuştur. Hal böyle olunca ve Ramazan ayı içinde bulunduğumuzdan, sıkılmadım; yine araştırmacı kişiliğimi konuşturarak kendileri hakkında ufak bir inceleme yaptım. Bakın nelerle karşılaştım??
Bir rivayete göre M.Ö. 140-87 yılları arasında hüküm süren Çin hükümdarı Wu, eşinin ölümü üzerine derin bir üzüntüye kapılıyor. Shao Wong adlı bir Çinli, hükümdarın üzüntüsünü biraz olsun hafifletmek için sarayın bir odasına gerdiği beyaz bir perdenin arkasından hareket ettirdiği bir kadın maketinin perde üzerine düşen gölgesini ölen kadının hayali diye sunuyor. Şimdi diyeceksiniz ki bunun Karagöz ve Hacivat tasviriyle ne alakası var ? Sabredin, çok alakası varmış.
Shao Wong'un icra ettiği bu kültürel aktivite, bizdeki versiyonuyla "gölge oyunu"nun, Türk toplumunda ne zaman kullanılmaya başlandığı hakkında kesin bir bilgi yok. Mevcut kanıya göre Çinlilerden Moğollara onlardan da biz Türklere geçmiş. Daha sonra da Türk akınlarının istikametine paralel olarak batıda yaygınlaşmış. Bu tekniğin Türk halk kültüründe ortaya çıkışı ve ne zaman Karagöz ve Hacivat olarak biçimlendiği hakkında değişik görüş ve rivayetler söz konusu... Bunlardan en yaygın olanı, 1324-1362 yıllarında hüküm süren 2.Osmanlı hükümdarı Orhan Bey devrinde Ulucami’nin inşaatı sırasında Bursa’da geçmiştir. Geniş kanıdaki rivayete göre, cami inşaatında çalışan demirci ustası Kambur Bâli Çelebi - ki biz onu Karagöz olarak tanıyoruz - ile duvarcı ustası Halil Hacı İvaz (Hacıvat) arasında geçen nükteli konuşmaları dinlemek isteyen inşaat işçileri, işi gücü bırakıp onların etrafında toplanmaktadır, bu yüzden de cami inşaatı yavaş ilerler. Bunu öğrenen Orhan Bey, duruma müdahale eder ve her ikisini de idam ettirir.
Bir başka rivayete göreyse, Karagöz orada idam edilmiştir, Hacıvat ise Karagöz'ün ölümüyle içine düştüğü üzüntüden kurtulmak amacıyla hacca giderken yolda ölmüştür. Daha sonra çok pişman olan Orhan Bey'i teselli etmek isteyen Şeyh Küşterî, başından beyaz sarığını çıkarıp germiş ve arkasına bir sema (ışık) yakarak ayağından çıkardığı çarıkları ile de Karagöz ve Hacıvat’ın tasvirlerini canlandırıp nükteli konuşmalarını tekrar etmiştir.
Günümüzde Karagöz perdesine "Şeyh Küşterî" meydanı denir ve Şeyh Küşterî, Karagöz Hacıvat gölge oyununun pîri kabul edilir. Yalnız burada üzerinde durulması gereken bir nokta var; Bursa'daki Ulu Cami Sultan Orhan döneminde değil, Yıldırım Bayezid döneminde yapılmıştır. Buradan şu kanıya da varabiliyorum kendimce :
- Gerçekten Karagöz ve Hacıvat var mıydı ? Bir efsaneden öteye geçmiyor olabilirler.
- Varsalar Orhan Bey mi yoksa Yıldırım Bayezid döneminde mi yaşadıkları hala bir muamma...
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder